Một vườn karst độc nhất vô nhị trên thế giới
Giá trị Địa chất – Địa mạo – Thẩm mỹ Vịnh Hạ Long, Bái Tử Long và Vịnh Lan Hạ, Quần Đảo Cát Bà
Vùng lõm vịnh Bắc Bộ (vịnh Hạ Long, Bái Tử Long và Lan Hạ), đều khá tương đồng về giá trị địa chất địa mạo và cảnh quan, trong bài này tôi gọi chung là vùng Hạ Long bao gồm cả vịnh Lan Hạ, Quần đảo Cát Bà đã được chính quyền địa phương đệ trình Unesco xem xét công nhận vùng di sản thiên nhiên mở rộng.
Theo các nhà khoa học vùng Hạ Long có chiều sâu lịch sử địa chất đến khoảng 3 tỷ năm và có những số liệu và dẫn chứng rõ ràng ít nhất gần 500 triệu năm.
Những dấu ấn của quá trình tiến hoá địa chất và chuyển động kiến tạo của vỏ trái đất còn để lại là những đứt gãy, uốn nếp, địa hào, địa luỹ, bồn trũng và các hệ tầng đánh dấu những thay đổi sâu sắc hoàn cảnh địa lý khu vực.
Vùng Hạ Long đã trải qua nhiều lần tạo sơn, chìm sụt – biển tiến – biển thoái, do đó nó mang nhiều giá trị quý giá cho khoa học Địa chất kỷ Nhân sinh và địa chất biển.
Tính đa dạng về địa chất của vùng Hạ Long gồm đa dạng về thành phần vật chất; kiến trúc, cấu tạo và quá trình tiến hoá địa chất; đa dạng về môi trường trầm tích cổ và hiện đại với các thời kỳ cổ địa lý đặc biệt đã tạo nên sự đa dạng về địa hình, địa mạo và cảnh quan tự nhiên.
Giá trị nổi bật toàn cầu về địa chất – địa mạo của vịnh Hạ Long được khẳng định bởi đó là một cảnh quan đá vôi (karst) trưởng thành trong điều kiện nhiệt đới nóng ẩm bị biển xâm lấn và biến cải nhiều lần và hiện vẫn đang ngập chìm một phần trong nước.
Sự kết hợp giữa các yếu tố như tầng đá vôi dày (khoảng 1000m), khí hậu nóng ẩm và kiến tạo nâng chậm chạp với đầy đủ các pha đoạn của một chu trình biển hiện đại đã tạo nên mẫu hình tuyệt vời về đá vôi trưởng thành có quy mô lớn, đại diện một kỳ quan địa chất kỳ vĩ.
Có thể nói vùng vịnh Hạ Long là nơi quy tụ gần như đầy đủ các dạng cơ bản của địa hình đá vôi như đồng bằng; phễu và thung lũng; chóp và tháp vôi.
Biển cũng nhấn chìm các phễu, hố sụt và thung lũng karst, tạo nên những hồ nước mặn, hay các tùng, áng. Hang động rất phong phú và đa dạng, được biết có trên 60 chiếc và thuộc về 3 nhóm hang chính: hang ngầm cổ (hang treo), hang nền karst, hang hàm ếch biển như hiện tại mà du khách nhìn thấy.
Vậy Karst là gì?
Karst là hiện tượng phong hoá đặc trưng của những vùng núi đá vôi bị nước chảy ăn mòn.
Sự xói mòn không phải do cơ chế lực cơ học, mà chủ yếu là do khí dioxit carbon (CO2) trong không khí hoà tan vào nước, cộng với các ion dương của Hydro (H+) tạo thành axit carbonic.
Sự tạo thành của địa hình karst là kết quả của nước mưa có axit carbonic hoà tan tác động lên nền đá vôi và hoà tan một phần các chất chứa trong các loại đá này theo thời gian
Giá trị lịch sử kiến tạo
Lịch sử địa chất địa mạo của vùng vịnh Hạ Long được các nhà khoa học nhận định trải qua ít nhất trên 500 triệu năm với những hoàn cảnh cổ địa lý rất khác nhau, nhiều lần tạo sơn, biển thoái; sụt chìm, biển tiến.
Giá trị địa mạo
Vùng Hạ Long có một quá trình tiến hóa karst đầy đủ trải qua 20 triệu năm, chứa đựng nhiều dạng địa hình karst kiểu Fengcong (Phong Tùng), Fengling (Phong Linh) và các cánh đồng karst.
Địa hình Karst kiểu Fengcong: Gồm một cụm đá vôi thường có hình chóp nằm kề nhau có đỉnh cao trên dưới 100m, cao 200m.
Địa hình Karst kiểu Fengling: Đặc trưng bởi các đỉnh tách rời nhau tạo thành các tháp có vách dốc đứng. Phần lớn các tháp có độ cao từ 50 – 100m. Tỉ lệ giữa các chiều cao và rộng khoảng 6m.
Cánh đồng Karst là lòng chảo rộng phát triển trong các vùng Karst có bề mặt tương đối bằng phẳng. Cánh đồng Karst vùng Hạ Long thường xuyên ngập nước và có thể nói du thuyền chúng ta lướt trên đồng bằng karst mênh mông ngập nước.
Địa hình Karst ngầm được chia làm 3 nhóm chính: Nhóm 1 là di tích các hang ngầm cổ, tiêu biểu là hang Sửng Sốt, động Tam Cung, động Lâu Đài, động Thiên Cung, hang Đầu Gỗ, Thiên Long, Trung Trang, Kim Cương, Quân Y. Nhóm 2 là các hang nền Karst tiêu biểu là Trinh Nữ, Bồ Nâu, Tiên Ông, Hang Trống… Nhóm 3 là hệ thống các hàm ếch biển, tiêu biểu như 3 hang thông nhau ở cụm hồ Ba Hầm, hang Luồn, Ba Hang, hang Tối – Sáng (Vườn quốc gia Cát Bà).
Karst vùng Hạ Long độc nhất vô nhị, có ý nghĩa toàn cầu và có tính chất nền tảng cho khoa học địa mạo. Môi trường địa chất còn là nền tảng phát sinh các giá trị khác như đa dạng sinh học, văn hóa khảo cổ và các giá trị nhân văn khác.
Giá trị thẩm mỹ
Toàn bộ khu vực vùng vịnh Hạ Long là một cảnh quan Karst qua nhiều triệu năm, với các tháp Karst hình chóp, hình tháp, bị bào mòn, tạo nên cảnh đẹp nổi bật, độc đáo nổi bật trên toàn thế giới.
Thạch nhũ trong hang động có tuổi trẻ hơn các hang động. Nước mưa theo các khe nứt trên trần hang động và vách chảy xuống, trên đường đi chúng hoà tan, bào mòn đá vôi và lắng đọng thành nhũ đá ở trần hang, măng đá ở nền hang. Qua nhiều năm nhũ đã gặp măng đá tạo thành những cột đá.
Hàng ngàn hòn đảo đá, hàng chục hang động đẹp đã tạo nên giá trị thẩm mỹ ngoại hạng, khi bốn mùa đi qua lại có những vẻ đẹp huyền bí khác nhau, một tuyệt tác kỳ quan mà mẹ thiên nhiên đã vẽ nên từ 3 mầu tự nhiên: đá, nước và bầu trời.
