Bút Lực
Một đời họa sĩ chiến sĩ Phạm Lực cháy hết mình vì nghệ thuật.
Đối với một nghệ sĩ nổi tiếng làng hoạ Việt Nam thì nguồn cảm hứng và chủ đề cho ra đời các tác phẩm hội họa được tìm thấy ở mọi lúc, mọi nơi, trong từng khoảnh khắc của cuộc sống.
Và họa sĩ Phạm Lực thì vẽ tranh giống như tập thể dục hàng ngày. Nếu một ngày, ông ấy không vẽ một thứ gì đó thì ông ấy cảm thấy như bị ốm, mà vẽ là khỏe ra ngay, điều này có lẽ giải thích
cho số lượng tranh dồi dào và các nhà sưu tập phong ông danh hiệu như Picasso của Việt Nam giành cho ông ấy.
Dòng dõi nghệ thuật
Sinh năm 1943 tại Huế, thấy tình hình Huế có nhiều biến động, cha ông là một vị quan nhỏ triều Nguyễn đã đưa vợ và con ra ra Hà Tĩnh, lớn lên tại vùng biển Miền Trung này, sau đó ông được cử ra Hà Nội học mỹ thuật. Mẹ Phạm Lực là chắt ngoại đại thi hào Nguyễn Du (1766-1820).
Cùng huyết thống dòng máu nghệ thuật, cụ Nguyễn Du viết thơ còn Phạm Lực diễn tả cảm xúc bằng màu sắc đường nét và hình khối. Hoạ sĩ Phạm Lực đã cầm cọ được khoảng trên 70 năm và vẫn còn vẽ dù rất yếu vì tuổi già, gần như cả đời cầm cọ, đủ thấy bút lực và đam mê hội hoạ của ông lớn nhường nào.
Từ khi ba tuổi, ông ấy đã cố gắng biến mọi thứ thành cọ vẽ. Đó có thể là một cục gạch hoặc than, một cành cây, hoặc một viên đá, và khắp nơi đều là tấm bạt vẽ của ông. Rất nhiều lần ông bị những người hàng xóm mắng vì ông đã vẽ lên tường nhà họ. May mắn thay, sau đó ông đã tìm thấy một bờ cát rộng bên bờ sông gần nhà, nơi ông có thể vẽ trên tấm vải cát bằng một cành cây.
Lớn lên trong thời chiến, chàng thanh niên Phạm Lực trở thành một người lính sau khi tốt nghiệp Trường Cao đẳng Mỹ thuật Hà Nội (nay là Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam). Nhưng niềm đam mê hội họa của ông không bao giờ ngừng. Khi một tay cầm súng, tay kia luôn cầm cọ vẽ đấy là cuộc đời của một họa sĩ chiến trường, xông pha các mặt trận khói lửa dọc Trường Sơn đánh Mỹ. Bạn đồng hành thường xuyên của ông ấy là giấy, bút lông và màu vẽ. “Nhiệm vụ của một họa sĩ là ghi lại những gì mình quan sát được,” họa sĩ Phạm Lực giải thích. “Cuộc sống luôn tràn ngập sắc màu. Tôi không muốn bỏ lỡ điều gì”.
Những lúc quá tập trung để không bỏ lỡ một khoảnh khắc nào của cuộc sống, ông thường bị lỡ chuyến tàu hoặc bị kẻ trộm lợi dụng. Mất đi “công cụ” của mình là một thảm họa vì những thứ như vậy rất hiếm trong thời chiến. Tuy nhiên, cái khó ló cái khôn. Một lần nữa, ông ấy lại cố gắng biến mọi thứ vứt đi thành toan vẽ, chẳng hạn như bìa carton, bao tải hoặc võng bồ đội, những họa phẩm độc nhất vô nhị mà ngày nay những nhà sư tầm tranh săn lùng ráo riết.
Ảnh hưởng tứ trụ
Phạm Lực cũng không bao giờ giới hạn bản thân trong một phong cách cụ thể. Từ nghiên cứu của ông về trường phái nghệ thuật Châu Âu tại trường học Pháp, màu nước Trung Quốc trong nghệ thuật châu Á, và học hỏi từ bộ tứ các họa sĩ Việt Nam nổi tiếng và thành công nhất từ năm 1945 – Nghiêm, Liên, Sáng và Phái – tất cả đều tốt nghiệp từ trường Cao Đẳng Mỹ Thuật Đông Dương (L’Ecole des Beaux Arts de L’Indochine).
Mỗi họa sĩ đi theo những con đường hoàn toàn khác nhau, trường phái và phong cách khách nhau, với ước lệ của Nghiêm, sự mềm mại và nữ tính của Liên, sự mạnh mẽ của Sáng và chủ nghĩa hiện thực của Phái, nghệ thuật của Lực phản ánh nơi giao thoa giữa Đông và Tây. Ông cũng thử thách bản thân ở nhiều phong cách khác nhau – tranh sơn dầu, sơn mài, tranh lụa, mầu nước và tranh khắc gỗ, tranh ông vẽ đủ cả các trường phái từ trừu tượng, hiện thực, siêu thực, dã thú, đến ấn tượng.
Sau khi hoàn thành nghĩa vụ quân sự, ông về hưu, ông bắt đầu vẽ với các chất liệu vải khác nhau ở mọi ngóc ngách trong nhà, nơi trở thành không gian làm việc của ông. Khi bị bí chất liệu, cùng chủ đề chuyển tải vẽ tranh sơn, ông có thể đổi nó thành tranh sơn dầu, tranh lụa và tiếp tục với một tâm trạng khác.
Tùy sức khỏe họa sĩ cũng vẽ theo mùa như mùa đông ông hay vẽ tranh lụa và sơn dầu. Mùa hè cởi trần ra làm sơn mài ấy là khi ông còn khỏe. Ông nói: “Cứ để tôi một mình trong căn phòng có chiếc radio cũ phát nhạc Việt Nam thời tiền chiến và bút vẽ, màu và tôi sẽ làm việc một cách tự nhiên, theo cảm hứng, ký ức, không cần phác thảo.”
Do thường xuyên bị đau đầu bởi chứng huyết áp cao, Phạm Lực bị mất ngủ từ năm 14 tuổi. Nhiều ý tưởng mới nảy ra trong đầu ông vào những đêm ông trằn trọc trên giường. Ông ấy thường không biết liệu nó đến từ thực tế hay là một giấc mơ. Nhưng ông ấy nhanh chóng đi đến khung vẽ để khắc họa ý tưởng. Mỗi khi chạm vào bút vẽ, cơn đau đầu của ông ấy lại dịu đi và họa sĩ như chìm vào một giấc mơ. Ngày hôm sau, đôi khi ông quên đi khả năng sáng tạo đêm qua của mình, thức dậy vào buổi sáng và ngạc nhiên thú vị khi nhìn thấy tác phẩm.
Họa sĩ của nhân dân
Các nhân vật trong tranh Lực cũng rất đa dạng, chẳng hạn như chợ quê, tranh Tết, miêu tả các bài ca trù, di sản vật thể và phi vật thể, những nhân vật trích đoạn Chèo, Tuồng, Ả Đào, anh hùng Thánh Gióng hay những nhân vật trong truyện Kiều của đại thi hào Nguyễn Du. Phụ nữ và hoa dường như truyền cảm hứng cho ông ấy nhiều hơn. Đó có thể là một người phụ nữ mặc váy cũ đạp xe chở con trai trong thời chiến, hay một bà lão bán nước cổng làng quê truyền thống Bắc Bộ, hay những phụ nữ với nhiều tâm trạng thời hiện tại.
Ông tin rằng các cuộc chiến của Việt Nam là cuộc chiến của tất cả mọi người. Khác với các cuộc chiến tranh khác, bất cứ nơi nào Việt Nam cũng có thể bị ném bom và là hiện trường của một trận chiến. Trong bối cảnh đó, phụ nữ Việt Nam là những người chịu nhiều thiệt thòi nhất.
Phạm Lực nói: “Trong chiến tranh, họ yếu ớt và có thể bị tấn công bất cứ lúc nào. Khi hòa bình lập lại, họ đợi chồng, con trai hoặc anh em của họ về nhà nhưng những người đó không bao giờ trở về. Trong thời hiện tại, cuộc sống cũng khó khăn. Tôi luôn xúc động khi xem những hình ảnh về phụ nữ. Phụ nữ luôn đẹp, giống như hoa.” Nếu không có người phụ nữ bên cạnh ông ấy, thì sẽ có hoa ở đâu đó bên cạnh.
Sự đồng cảm và yêu thương những người phụ nữ trong các tác phẩm hội họa đã mang lại cho ông tình yêu đích thực. Một người phụ nữ Pháp say mê nghệ thuật của ông đã mua nhiều bức tranh chịu của ông. Ba năm sau, cô ấy đưa ông đến một biệt thự và nói đó là trả tiền tranh, và cầu hôn ông ấy. Với sự ủng hộ của cô vợ Pháp, các bức tranh của anh ấy đã được trưng bày ở châu Âu và tăng lượng người hâm mộ.
Trong số các họa sĩ Việt Nam đương đại, Phạm Lực là người duy nhất có một câu lạc bộ người hâm mộ sưu tầm tác phẩm của mình. Hơn một trăm thành viên của câu lạc bộ có khoảng 6.000 bức tranh của ông và thường xuyên tổ chức các cuộc triển lãm. Trong số đó, có Tony Oliver đến từ Úc, người có hàng trăm bức tranh của Lực, đã mở một cuộc triển lãm vào năm 2009 và bức tranh nào cũng được bán hết. Tuy nhiên, ông cảm thấy hối tiếc về quy mô thành công của triển lãm và đã thương lượng để mua lại bốn bức tranh trong số đó.
Người kể chuyện di sản
Họa sĩ Phạm Lực sống qua hai thế kỷ, tham gia chiến tranh chống Mỹ, chống Trung Quốc và cuộc sống hiện tại nên tranh ông rất nhiều sắc màu ký ức, di sản. Trong một cuộc phỏng vấn gần đây với nhà văn Nguyên Ngọc về Phạm Lực, ông Thomas J. Vallely, Giám đốc Chương trình Harvard Việt Nam cho biết nơi ông thích nhất ở Việt Nam không phải là thành phố hay nông thôn mà là ngôi nhà cũng là xưởng vẽ của hoạ sĩ Phạm Lực. Mỗi khi đến thăm, Phạm Lực đều nói về nghệ thuật do đó Thomas J. Vallely đã học được nhiều điều mới mẻ về Việt Nam, cả quá khứ cũng như hiện tại.
Ông thấy tác phẩm của Phạm Lực giàu văn hóa, lịch sử và mang tính di sản, thông qua các chủ đề đa dạng và phong phú, với ngôn ngữ nghệ thuật về các chủ đề và những góc khuất của chiến tranh Mỹ -Việt, những khó khăn và nỗi buồn của cuộc sống, những sáng tạo, chủ đề được đề cập tới không chỉ mang tính Việt Nam mà còn mang tính toàn cầu.
Không chỉ là một nhà sưu tập tôi là người sáng lập Lux Group, với các thương hiệu Lux Travel Dmc, Luxury Travel, Secret Hideaways, Emperor Cruises, Heritage Cruises… tôi còn coi mình là một người bạn của họa sĩ Phạm Lực và treo một số tác phẩm trên đủ các chất liệu khách nhau, trường phái hội họa khách nhau trên du thuyền tại những điểm đến yêu thích nhất Việt Nam, những vùng vịnh và quẩn đảo đẹp nhất thế giới như Nha Trang, Hạ Long hay vịnh Lan Hạ, quần đảo Cát Bà.
“Mỗi tác phẩm của ông ấy đều độc đáo, chứa đầy tình yêu, hy vọng và ý nghĩa, kể những câu chuyện với phong cách đặc biệt của anh ấy. Nghệ thuật của ông ấy giúp người xem dễ dàng hiểu hơn về văn hóa Việt Nam thông qua ngôn ngữ hình ảnh và cách thể hiện nghệ thuật rất riêng của họa sĩ, khiến người xem nhận ra và có thể đọc và hiểu được thông điệp mỗi bức tranh chuyền tải và phong cách nghệ thuật của ông ấy.”
Được xây dựng bằng tâm huyết, các du thuyền của tôi gắn với bậc thầy hội họa Phạm Lực cho các chủ đề du lịch, du ngoạn, ẩm thực, rượu vang, lòng hiếu khách, âm nhạc và nghệ thuật đại diện cho lịch sử, văn hóa, thiên nhiên, di sản và ẩm thực phong phú của Việt Nam, tất cả tạo nên những kỷ niệm cho du khách.
Trên những du thuyền tâm huyết của tôi đều treo bức tranh quý được làm những khung tranh đặc biệt để bảo quản những bức tranh khỏi tác động của môi trường biển, và tin rằng những bức tranh đẹp sơn mài, tranh lụa của họa sĩ Phạm Lực sẽ trở nên đẹp hơn và giá trị hơn với theo thời gian và để du khách được thưởng lãm.
Màu hoài niệm Bắc Bộ
Màu hoài niệm hội tụ 100 tác phẩm hội họa của danh hoạ Phạm Lực (1943). Những bức họa đã ra đời từ những năm 1965-2019, sắp xếp có chủ ý theo chủ đề từng tầng và mỗi địa điểm, đem đến những cảm xúc khi khám phá di sản, văn hoá và lịch sử. Đặc biệt có bức chân dung chúa sông Bắc Kỳ, vua tàu thuỷ Việt Nam.
Những bức tranh vừa như rất mộc mạc, hoà sắc đơn giản, vừa như rất tinh tế, đều mang những gam màu thâm trầm, phù hợp hoàn hảo với không gian hoài niệm di sản của Du thuyền Heritage Bình Chuẩn cảm hứng từ vua tàu thuỷ Bạch Thái Bưởi (1874-1932)
Đi thăm tầng Delta ngay tầng một ngắm những bức tranh hoài niệm như đi chợ, hội làng, mõ làng, Tấm Cám, hát quan họ, hát xẩm chợ, thiếu nữ, mùa gặt, mục đồng đua trâu nước, hay mùa yêu… du khách sẽ lạc vào một dòng ký ức Bắc Bộ xưa, đã xa mà vẫn rất đẹp.
Một cái đẹp đích thực, yên bình của làng quê, con người, cảnh vật và truyền thống, mãn nhãn trong màu sắc, đường nét, nội dung kể truyện mỗi bức hoạ thể hiện trên nhiều chất liệu khác nhau từ giấy, bao tải, sơn dầu, sơn mài và lụa.
Tranh là đời
Không chỉ đẹp tranh còn phải có tư tưởng “Khi sưu tập tranh của các hoạ sĩ Phạm Lực, tôi thích các tác phẩm có ý nghĩa, có tư tưởng mạnh mẽ rõ ràng, có mối liên hệ với ký ức, trải nghiệm cá nhân. Sưu tập tranh đó là niềm vui cuộc sống, niềm đam mê tận hưởng cái đẹp, sau đó tôi phát hiện ra tranh là tài nguyên du lịch, là lịch sử, văn hóa Việt Nam.
Tôi chọn tranh sưu tập phải có chủ đề gắn với từng giai đoạn của đất nước, gắn với lịch sử dân tộc, và lịch sử phát triển nghệ thuật, phản ánh các vấn đề đời nóng bỏng của sống xã hội, môi trường sống, con người, cảnh quan thiên nhiên, chứa đựng thông điệp nào đó chứ không chỉ dừng lại ở đẹp.
Tác phẩm phải có ẩn ý ngoài cái “dễ đọc thấy”, làm người xem phải suy tư và xúc động. Xem tranh Phạm Lực mãn nhãn, nội dung phong phú, xem đi lại muốn xem lại, đầy mê hoặc nó là như vậy. Tranh họa sỹ chiến sĩ Phạm Lực đầy trải nghiệm của người sống qua hai thế kỷ, với hai chủ điểm chính là chiến tranh và hoà bình, luôn phảng phất chất phủi, chất lính, khỏe khoắn, phóng khoáng và đầy tính ngẫu hứng.
Lối vẽ trực họa, có lực, đậm, mạnh mẽ, không tỉa tót được ông chớp lấy từ cảm xúc. Người xem sẽ cảm nhận rõ cảm xúc tuôn trào mạnh mẽ qua mỗi tác phẩm được vẽ một mạch và thường không phác thảo.
Vì thế người xem sẽ được đắm mình trong thế giới của nghệ thuật của hoạ sĩ, ông kể những chuyện văn hóa di sản bản địa và lịch sử trên hành trình về miền ký ức, khám phá quá khứ và hiện tại – một hải trình vượt thời gian trên không gian di sản, nghệ thuật nổi bồng bềnh trên vịnh kỳ quan, cái đó là sự độc nhất vô nhị trên thế giới”.
Phạm Hà, Chủ Tịch kiêm CEO Lux Group
