Tài sản trí tuệ cho phát triển du lịch trong nền kinh tế sáng tạo
Du lịch giờ đây tất cả là điểm đến, trải nghiệm và ký ức. Du khách luôn tìm tòi những trải nghiệm sáng tạo mới chân thực và độc đáo ngoài những tour tuyến thông thường. Thủ đô Hà Nội có rất nhiều tài nguyên du lịch, đặc biệt là di sản văn hóa và thiên nhiên, con người, ẩm thực nhưng chưa được đánh thức một cách sáng tạo và đầu tư xứng tầm. Trong thế kỷ mới kinh tế tri thức, sáng tạo của con người mới là tài nguyên vô tận, tài nguyên của thể kỷ mới và kinh tế sáng tạo ngày càng được đề cao, trong đó có du lịch sáng tạo, qua đó nâng tầm di sản văn hóa của thủ đô nói riêng và Việt Nam nói chung.
Trong phạm vi bài này chúng ta cần hiểu được tài sản của trí tuệ con người thành những sản phẩm du lịch sáng tạo, những tặng phẩm, sản phẩm xuất xứ nguồn gốc, những câu chuyện di sản hữu hình, thơ, văn chương, chương trình biểu diễn, trải nghiệm giàu cảm xúc, đáng giá và đáng nhớ cho du khách. Một số trải nghiệm du lịch sáng tạo tiêu biểu của thủ đô bị tranh chấp bản quyền, những trải nghiệm sáng tạo thực tế rất thành công từ thực tế Lux Group. Thực sự Hà Nội còn rất nhiều dư địa tiềm năng cùng như nhưng gợi mở từ thực tế để các cơ quan chức năng và những chủ thế sáng tạo, cá nhân, doanh nghiệp, địa phương sáng tạo cần nhận diện, ý thức tài nguyên du lịch và dịch vụ, bảo vệ quản lý, khai thác, phát huy giá trị tài sản trí tuệ nhằm thúc đẩy phát triển dịch vụ nghành công nghiệp xanh bền vững của thủ đô Hà Nội.
Định nghĩa tài sản trí tuệ
Sở hữu trí tuệ (intellectual property), theo bách khoa toàn thư mở Wikipedia định nghĩa “Tài sản trí tuệ là những sản phẩm do trí tuệ con người sáng tạo, ra thông qua các hoạt động tư duy, sáng tạo trong các lĩnh vực của đời sống xã hội. Đây là một loại của tài sản vô hình, không xác định được bởi đặc điểm vật chất của chính nó nhưng lại có giá trị lớn vì có khả năng sinh ra lợi nhuận.
Tài sản trí tuệ bao gồm: tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học, ý tưởng; chương trình biểu diễn, bản ghi âm, chương trình phát sóng; sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu, tên thương mại; bí quyết kinh doanh, công thức pha chế; giống cây trồng mới, phần mềm máy tính…”
Kinh tế sáng tạo trong nền kinh tế trí thức
Không ăn mày di sản, mà hãy sáng tạo mới, phát huy di sản, văn hóa di sản giàu có của thủ đô.
Trong nền kinh tế tri thức thì sáng tạo là động lực phát triển. Thực tế sáng tạo đã thay đổi về công nghệ, đồng thời đem lại lợi thế cạnh tranh về kinh doanh và nền kinh tế quốc gia. “Các hàng hóa và dịch vụ văn hóa” tạo thành một tập hợp con của các ngành công nghiệp sáng tạo – một khái niệm rộng hơn tập trung vào các loại hình nghệ thuật nhưng không chỉ giới hạn ở đó.
Các ngành công nghiệp sáng tạo là một tập hợp các sản phẩm tri thức, do con người sáng tạo ra, có đầu vào là văn hóa, có nội dung sáng tạo, có giá trị về văn hóa và kinh tế, có thị trường mục tiêu. Sáng tạo và tài sản trí tuệ là các nguyên liệu đầu vào chủ đạo: Di sản văn hóa, bao gồm các biểu hiện văn hóa truyền thống, nghệ thuật thị giác và nghệ thuật biểu diễn, các ngành công nghiệp nghe nhìn, xuất bản và truyền thông in ấn, truyền thông mới, thiết kế, các dịch vụ sáng tạo, bao gồm quảng cáo và kiến trúc.
Du lịch sáng tạo là một loại hình của du lịch văn hóa di sản.
Di sản chia ra làm di sản hữu hình và di sản thiên nhiên. Là một phần của du lịch di sản giầu có của thủ đô, du lịch sáng tạo dựa trên tài nguyên di sản văn hóa và thiên nhiên để con người tạo ra những trải nghiệm mới, cách nhìn mới để du khách là chủ thể trải nghiệm học tập, tìm hiểu tại điểm đến. Khách du lịch được tham gia tìm hiểu văn hóa bản địa hoặc những đặc trưng của điểm đến, kết nối, gặp gỡ bản địa.
Du lịch văn hóa và du lịch sáng tạo có sự khác nhau “Du lịch sáng tạo” là một loại hình của du lịch văn hóa di sản, nhưng khác với du lịch văn hóa nhấn mạnh yếu tố “quan sát”, “thưởng ngoạn”, “suy ngẫm” thì du lịch sáng tạo chú trọng vào “trải nghiệm”, “tham gia”, “học hỏi”. Cùng với công nghệ thời 4.0 sẽ giúp trải nghiệm thú vị hơn, lan tỏa nhanh hơn.
Du lịch sáng tạo cung cấp những hoạt động đa dạng, không theo mùa vụ du lịch mà quanh năm, cho du khách nhờ phát huy tối đa những giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể tại điểm đến; đồng thời giá trị của điểm đến cũng được nâng cao nhờ chất lượng của hoạt động du lịch. Ở đây, tính nguyên bản và bền vững của điểm đến được bảo tồn, trở thành nguồn lực của sự sáng tạo, góp phần nâng cao sự tự hào của người dân địa phương về văn hóa truyền thống của họ.
Du khách sẽ được trải nghiệm văn hóa bản địa bằng cách tham gia vào các hoạt động giáo dục, sáng tác nghệ thuật hoặc tham dự các hoạt động biểu diễn văn hóa, văn nghệ cùng người dân địa phương. Điều này sẽ góp phần giảm sự tập trung vào những điểm du lịch truyền thống, giúp phân bố đều không gian du lịch ở điểm đến, từ đó bảo tồn được các giá trị văn hóa phi vật thể. Du lịch sáng tạo làm điểm đến Hà Nội hấp dẫn hơn, đáng tham quan trải nghiệm, ở lâu hơn, chi tiêu tiền nhiều hơn, đặc biệt lấy khách làm trung tâm thỏa mãn họ, chắc chắn du khách sẽ vui hơn, quay lại nhiều lần hơn.
Thực tế du lịch sáng tạo tại Hà Nội
Hà Nội thủ đô văn hóa và chính trị của cả nước, trung tâm du lịch lớn nhất cả nước, nên có nhiều điều kiện và cơ hội để phát triển du lịch sáng tạo nhờ tài nguyên du lịch phong phú với các giá trị văn hóa truyền thống đa dạng, ẩm thực hấp dẫn, thắng cảnh thiên nhiên tươi đẹp nhiều sông, hồ, có rừng núi và đồng bằng, nhiều di tích văn hóa lịch sử nổi tiếng. Là thủ đô hòa bình và sáng tạo, cần nhiều hơn những sáng tạo mới phục vụ đời sống người dân và du khách quốc tế.
Trong thời gian vừa qua nhiều trải nghiệm du lịch sáng tạo từ chất liệu văn hóa đã được đón nhận rất tích cực như Tinh hoa Bắc Bộ, Làng Tôi, Giải Mã Hoàng Thành Thăng Long, Đêm Linh Thiêng Hỏa Lò…Việc phát triển du lịch sáng tạo tại Hà Nội góp phần làm đa dạng và nâng cao chất lượng cho hệ thống sản phẩm du lịch, tăng khả năng cạnh tranh của sản phẩm; bảo tồn giá trị văn hóa, thu hút sự tham gia của cộng đồng vào phát triển du lịch; phát triển thương hiệu du lịch độc đáo.
Đã có tranh chấp sáng tạo của nghệ sĩ Việt Tú và ông chúa đảo Tuần Châu liên quan tới bản quyền vở sân khấu thực cảnh “thủa ấy xứ Đoài” với “Tinh Hoa Bắc Bộ”. Nhiều doanh nghiệp du lịch Hà Nội có tên gần giống nhau gây nhầm lẫn như Hanoitourism, Hanoitourist, Vietnam Tourism, Vietnam Tourist, SaigonTourist va Vietnam Saigon Tourist, Luxury Travel, Luxury Tours,…..một số mất luôn tên miền internet, tranh chấp đã diễn ra nhiều năm xem ra chưa chấm dứt vấn nạn này. Nhiều tri thức bản địa hay sản phẩm xuất xứ vẫn bị mất thương hiệu. Nhiều sản phẩm du lịch bị sao chép trắng trợn, rõ ràng du lịch sáng tạo tại Hà Nội đang có cả mặt tối và sáng.
Sản phẩm sáng tạo độc đáo từ di sản văn hóa
Bản sắc dân tộc trong sản phẩm du lịch sáng tạo. Lux Group chúng tôi lấy du lịch di sản làm kim chỉ nam và phát triển sản phẩm du lịch trải nghiệm sáng tạo, giàu cảm xúc và gây thương nhớ cho du khách trong và ngoài nước về một Việt Nam giàu văn hóa, lịch sử, di sản, ẩm thực, âm nhạc, kiến trúc dựa trên những câu chuyện các địa danh biệt điện của Hoàng Đế Bảo Đại bằng thương hiệu Emperor Cruises, các con tàu Vua Tàu Thủy Bạch Thái Bưởi, Secret Hideaways là khu nghỉ văn chương về Miền Việt Tây, lấy cảm hứng thơ Tây Tiến Quang Dũng, hay tour mỹ thuật tìm hiểu lịch sử mỹ thuật Việt Nam, các họa phẩm chiến tranh và hòa bình qua những tranh vẽ của họa sĩ chiến sĩ Phạm Lực.
Đặc biệt chúng tôi phát triển du lịch di sản làm sống dậy câu chuyện vua tàu thủy Bạch Thái Bưởi, đặc biệt là tàu Heritage Bình Chuẩn hạ thủy đúng 100 năm sau con tàu Made In Vietnam Bình Chuẩn đầu tiên, và 30 con tàu của cụ xuôi ngược các con sông Bắc Kỳ (Hà Nội – Hải Phòng, Hà Nội Nam Định và ngược lên thượng du Bắc Kỳ) và chạy dọc bờ biển Việt Nam. Cụ Bạch Thái Bưởi có trụ sở chi nhánh tại số 1-3 Phố Hàng Muối, có bên ký Bưởi, Đường Bạch Thái Bưởi (nay là Ngõ Nguyễn Hữu Huân), một trong những người có công xây dựng cầu Paul Doumer nay là cầu Long Biên. Sau tất cả du khách chỉ nhớ những câu chuyện và nhất là những câu chuyện hay sáng tạo từ di sản.
Chúng tôi kể câu chuyện di sản bằng mỹ thuật trên du thuyền độc bản Heritage Bình Chuẩn. Điều đặc biệt, ngoài những tiện nghi xa xỉ giống như tại các khách sạn và resort 5 sao trên bờ, du khách trong và ngoài nước khi đến với du thuyền Bình Chuẩn sẽ được trải nghiệm một không gian văn hoá thuần Việt, tái hiện không khí văn hóa, lịch sử, nghệ thuật và ẩm thực của Việt Nam trong những năm đầu của thế kỷ XX. Chuyến du ngoạn trên du thuyền Heritage Cruises Bình Chuẩn đem đến cho bạn cả một trải nghiệm trên hành trình khám phá di sản cùng văn hóa – nghệ thuật và tinh thần tự hào dân tộc sâu sắc trên vùng di sản thiên nhiên Hạ Long. Chúng tôi đã sáng tạo buổi diễn thực cảnh di sản “The heritage show by the bay”, “the Sunset show by the wonder” cho du khách trên du thuyền tìm tòi, mộng mơ, khám phá, thư giãn, tận hưởng và hòa mình vào văn hóa Việt. Chúng tôi không bán cho khách một tour du lịch thuần túy, chúng tôi mang đến cho du khách toàn bộ trải nghiệm chân thực, độc đáo và những câu chuyện, những giấc mơ đang được tái hiện và tự hào dân tộc sâu sắc.
Nhà tư sản Bạch Thái Bưởi (1874 – 1932) là một doanh nhân nổi tiếng đã truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ người Việt trong những năm đầu thế kỷ XX. Trong cuộc chiến tranh thương mại những năm đầu thế kỷ XX, doanh nhân Bạch Thái Bưởi đã đánh bại các nhà tư bản Pháp, Trung Quốc để tạo ra một bước chuyển biến lớn mang tầm quốc gia dân tộc với tinh thần “người Việt giúp người Việt” “Người Việt Nam đi tàu Việt Nam”. Cụ Bạch Thái Bưởi nắm trong tay 3 con tàu tên Phi Long, Phi Phượng và Fai Tsi Long (Bái Tử Long) và mở rộng thành đội tàu riêng 30 chiếc tàu, chạy 17 tuyến, trung bình mỗi năm chuyên chở 5000 chuyến, trên dưới 1,5 triệu hành khách, hơn 15 vạn tấn hàng, mang lại rất nhiều lợi ích cho người Việt Nam thời ấy.
Trên du thuyền Heritage Bình Chuẩn cũng được treo gần 100 bức tranh của họa sĩ Phạm Lực (1943) – người được mệnh danh là “Picasso Việt Nam”, nhiều bức tranh được sáng tác trong bối cảnh thời chiến từ những năm 1967, 1968, thậm chí ngay trên mặt trận chưa bay khói súng. Dấu ấn Việt trở thành ấn tượng khó phai đối với những ai đến với Bình Chuẩn, khác biệt hoàn toàn với những du thuyền phát triển theo hình ảnh quốc tế hiện nay trên thị trường. Đó cũng là lý do khiến Bình Chuẩn dễ dàng trở thành một “kiệt tác độc bản giữa kỳ quan” và là “trải nghiệm tốt nhất của tốt nhất cho du khách nước ngoài” theo Tripadvisor và là “một tuyệt tác kỳ quan” theo tạp chí sang trọng và lối sông Mỹ là Luxury Lifestyle và “du thuyền tốt nhất châu Á cho các gia đình du ngoạn với trẻ nhỏ” theo tạp chí du lịch uy tín hàng đầu châu Á Travel and Leisure Asia.
Kiến nghị và giải pháp
Quản lý, khai thác, phát huy giá trị tài sản trí tuệ nhằm thúc đẩy phát triển dịch vụ du lịch Thủ đô Hà Nội.
Văn hóa – nguồn lực, động lực nội sinh phát triển bền vững thủ đô Hà Nội. Một số hình thức du lịch sáng tạo đang phát triển tại Hà Nội cần phát triển như: du lịch trên sông, hồ, (lấy Hồ Tây và Sông Hồng làm trung tâm, trên bến dưới thuyền, sáng tạo kỳ tích Sông Hồng, kết nối Cố Đô Hoa Lư theo con đường thủy dời đô vua Lý), du lịch thiện nguyện, du lịch bảo vệ môi trường, du lịch tham quan phim trường, du lịch di sản, bảo tàng, du lịch nông nghiệp, du lịch văn chương, du lịch nông nghiệp.
Du lịch tận hưởng âm nhạc, tham quan bên trong Nhà hát lớn Hà Nội hay Phủ Chủ Tịch (Nhà Vàng phân biệt Nhà Xanh (HQ), nhà Trắng (Mỹ)), các tòa nhà Pháp cổ, được chiếu sáng nghệ thuật quanh khu phố Pháp, Di sản Hồ Tây cần trên bến dưới thuyền, có nhà hát, phố ẩm thực, cà phê, du thuyền trên hồ, trên sông nghe hòa nhạc, tham quan phố đi bộ tìm hiểu văn hóa và ẩm thực Việt Nam.
Du lịch sáng tạo chắc chắn nâng tầm du lịch di sản và văn hóa Việt Nam và du lịch Việt Nam ở tầm cao mới, nghệ thuật cao nhắm tới khách có chất lượng. Hà Nội cần sớm định vị và định hình là một điểm đến du lịch sáng tạo hấp dẫn của cả nước, trung tâm văn hóa đổi mới, sáng tạo. Luôn có cái mới mỗi năm để du khách quay lại nhiều lần mà vẫn thích thay vì một đi không trở lại như hiện nay vì “quá buồn”.
Nhiều làng và làng có nghề cần nếu có sản phẩm sáng tạo cần đăng ký nguồn gốc xuất xứ như Bưởi Diễn, Cốm Làng Vòng, Làng gốm Bát Bàng, Đúc Đồng Ngũ Xã… Thành phố Hà Nội cần tạo điều kiện thuận lợi để phát triển nhiều sản phẩm sáng tạo, từ đầu vào là tài nguyên di sản văn hóa. Các sản phẩm xuất xứ ngồn gốc cần đăng ký sở hữu để tăng sự bảo hộ và thu hút du khách. Sở KHĐT không cho đăng ký tên doanh nghiệp gây nhầm lẫn khi cấp giấy phép kinh doanh mới.
Đối với chủ sở hữu, doanh chủ, hay doanh nghiệp đã và đang phát triển sản phẩm du lịch sáng tạo, các bằng sáng chế mới, mẫu du thuyền mới, quà lưu niệm mới, du lịch sáng tạo mới, những trải nghiệm du lịch mới mới cần đăng ký tác quyền, đăng ký sở hữu tài sản vô hình có giá trị này, và không quyên đăng ký tên miền trên Internet.
Tên Cty, nhãn hiệu, biểu tượng, tên thương hiệu cần đăng ký bảo hộ ngay, Sở Kế Hoạc Đầu Tư Hà Nội và Sở Du Lịch không cho đăng ký tên doanh nghiệp gây nhầm lẫn trên thị trường. Đăng ký thương hiệu, nhãn hiệu, sản phẩm trí tuệ với Cục Sở Hữu Trí Tuệ các sáng tạo mới tránh mất quyền sở hữu do những đơn vị khác nhanh tay hơn đã đăng ký mất.
Pham Ha
Nhà sáng lập và CEO Lux Group
